Vertalen lijkt op het eerste gezicht misschien eenvoudig: je neemt een woord in de ene taal en zet het om in een ander. Maar al snel wordt duidelijk dat er meer bij komt kijken. Taal is immers niet alleen een middel om informatie over te brengen; het is ook een drager van cultuur, emoties en subtiliteiten.
Bij vertalen gaat het vaak om meer dan alleen maar woorden. Het gaat ook om context, toon en stijl. Een grappige opmerking in het Nederlands kan in het Engels bijvoorbeeld helemaal niet grappig zijn, of zelfs beledigend overkomen. En andersom natuurlijk ook. Daarom is vertalen een vak apart, waarbij de vertaler niet alleen maar een woordenboek nodig heeft, maar vooral ook een goed begrip van beide culturen.
Het komt er dus op neer dat vertalen een complex proces is, waarbij je constant moet schakelen tussen verschillende denkwijzen en gevoeligheden. Het is alsof je elke keer weer een puzzel probeert op te lossen, waarbij de stukjes steeds net even anders passen.
Taalnuances maken het lastig
Vals-vrienden woorden
Een van de grootste uitdagingen bij vertalen zijn zogenaamde ‘vals-vrienden’ woorden. Dit zijn woorden die in twee talen op elkaar lijken, maar toch iets heel anders betekenen. Neem bijvoorbeeld het Engelse woord ‘actual’. In het Nederlands zou je geneigd zijn te denken dat dit hetzelfde betekent als ‘actueel’, maar dat is niet zo. ‘Actual’ betekent namelijk ‘werkelijk’. Je ziet hoe makkelijk je de mist in kan gaan.
Dergelijke woorden zorgen er vaak voor dat zelfs ervaren vertalers soms even moeten nadenken. Het is alsof je constant op je hoede moet zijn voor valkuilen die je zomaar over het hoofd zou kunnen zien. En dat maakt vertalen tot een uitdagende en soms frustrerende bezigheid.
Maar tegelijkertijd zit daar ook de charme in. Omdat je telkens weer wordt uitgedaagd om creatief na te denken en oplossingen te vinden voor problemen die je niet altijd ziet aankomen. Het houdt je scherp en zorgt ervoor dat geen enkele dag hetzelfde is.
Culturele verschillen niet vergeten
Naast taalnuances spelen culturele verschillen een grote rol bij vertalen. Wat in de ene cultuur als beleefd wordt gezien, kan in een andere cultuur juist als afstandelijk of zelfs onbeleefd overkomen. Denk maar aan beleefdheidsvormen: in veel Aziatische talen is er een hele hiërarchie aan beleefdheidsvormen die wij in het Nederlands nauwelijks kennen.
En dan hebben we het nog niet eens gehad over humor. Humor is ontzettend cultuurgebonden en vaak moeilijk te vertalen. Een grap die in Nederland iedereen aan het lachen maakt, kan in Engeland bijvoorbeeld totaal niet aanslaan, of andersom. Het vereist dus niet alleen taalkundige kennis, maar ook een diepgaand begrip van de cultuur waaruit de tekst komt én de cultuur waarvoor de tekst bedoeld is.
Het is dus belangrijk om als vertaler altijd alert te zijn op deze culturele aspecten en ze mee te nemen in de vertaling. Want uiteindelijk wil je niet alleen de woorden correct overbrengen, maar ook de juiste sfeer en betekenis.
Technologie als hulpmiddel, niet als vervanger
In deze moderne tijd kunnen we natuurlijk niet om technologie heen. Er zijn talloze vertaalmachines en -apps beschikbaar die het werk van een vertaler kunnen ondersteunen. Maar ondanks alle vooruitgang blijft technologie toch vaak steken op het niveau van letterlijke vertalingen zonder oog voor context en nuance.
Vertaalmachines kunnen bijvoorbeeld prima helpen bij eenvoudige teksten of bij het vinden van synoniemen, maar zodra er meer subtiliteit en cultuur bij komt kijken, schieten ze nog vaak tekort. Dat betekent dat menselijke vertalers voorlopig nog onmisbaar blijven.
Technologie kan dus zeker een handig hulpmiddel zijn voor vertalers, maar het zal nooit de menselijke factor kunnen vervangen. Het blijft belangrijk om mensen te hebben die begrijpen hoe taal werkt en die in staat zijn om nuances en culturele verschillen aan te voelen en correct weer te geven.